“ik was te trots en te beschaamd om deel uit te maken van een publicerende meute die ik moreel verachtte, en die mijn persoonlijke verwerking van het drama voortdurend had gefrustreerd.”
Ted Hughes in Jij zegt het (Palmen, 2016)
*****
Met Jij zegt het wil romancier Connie Palmen dichter Ted Hughes een stem geven in zijn morele gevecht met de aanhangers van zijn overleden vrouw, Sylvia Plath. Het begon allemaal zo sprookjesachtig. Zij waren een society paar avant la lettre. De twee grootste dichters van de jaren zestig die elkaar hadden gevonden en in het geheim trouwden in 1956. In 1962 kwam de dichter Assia Wevill, een gezamenlijk vriendin, hun leven binnen. Beiden leken zij zeer geïntrigeerd door deze Joodse dame. Tot Ted bedacht dat hij Assia voor zichzelf wilde en een diepe kloof sloeg in hun huwelijk.
Uiteindelijk zag Sylvia geen uitweg meer uit haar complexe situatie (zie hieronder: ‘Geen details, minder imitaties’) en koos om uit het leven stappen in de strenge Engelse winter van 1963. Door de aanhangers van Sylvia werd Ted als morele dader gezien. Toen hij ‘ook nog’ delen van haar dagboek wegliet bij de publicatie, leek hij deze rol voor Sylvia’s aanhangers nog verder te versterken. Zijn vermoedelijke daderrol in relatie tot de dood van Sylvia is uitvoerig geanalyseerd, maar heeft Palmen nu overtuigend zijn fictieve stem als slachtoffer van de kritiek op zijn handelen neergezet?
Zover ik weet heeft Palmen de in 1998 overleden Ted nooit ontmoet, maar vanaf de eerste bladzijde lijkt de fictieve Ted intiem bevriend te zijn geweest met haar: “Vanaf het moment dat ik uit mijn huwelijk wegreed werd ik vogelvrij verklaard, een personage dat anderen naar believen konden beschuldigen en zwartmaken, en degene die deze ziedende achtervolging aanvoerde was mijn eigen vrouw.” De zielenroerselen van de ‘beschaamde’ en ’trotse’ Engelse dichter wekken hem weer tot leven. Hij kan zijn verbazing bijna niet onderdrukken dat zelfs zijn vrouw zich zo zou hebben laten gaan in haar dagboek. Met deze naïeve en op zichzelf gerichte visie op de gebeurtenissen zet Palmen de fictieve dichter verrassend neer zonder haar loyaliteit aan hem te verliezen.
“een personage dat anderen naar believen
konden beschuldigen en zwartmaken”
Als je vervolgens de echte brieven van Ted voor Sylvia’s dood (Hughes, 2013) erbij pakt lijkt hij in de verste verte niet op de fictieve dichter die Palmen beschrijft. Als alfa mannetje heeft hij de grootste visioenen, zonder iets van zijn kwetsbaarheid bloot te geven. Emigreren naar Australië om zijn broer achterna te vliegen of zijn zus te overtuigen hoe hij rijk gaat worden: “Ik heb je geschreven over de omstandigheden en veel belovende vooruitzichten van mijn laatste plan – nertsen fokken. (…) Het zou betekenen dat we binnen acht jaar voor de rest van ons leven van inkomen verzekerd zijn – en tegen die tijd schrijf ik verkoopbare zinnen, zoals nu al duidelijk wordt.”
Maar als Sylvia is overleden werpt hij zich in zijn brieven op als beschermer van bijvoorbeeld Syvia’s moeder Aurealia: “door Aurelia te beschermen werkte ik mee aan en propageerde ik de cultus waarin mijn voortdurende zwijgen werd uitgelegd in het verblindende martelaarslicht dat Sylvia’s gewijde beeld uitstraalde. In dat licht kon ik alleen nog maar verschijnen als duivel, de misdadiger, de oorzaak van al Sylvia’s lijden” (Hughes, 2013)
Geen details, minder imitatie
Het schrijven over zelfdoding brengt een grote verantwoordelijkheid met zich mee vanwege het vermeende imitatie-effect. Bepaalde manieren van berichtgeving zorgen namelijk voor een toename van zelfdodingen. De Yvonne van der Ven stichting heeft hiervoor in 2012 tien tips opgesteld, waarbij tip 2 is: “Geef geen beschrijving van de methode of het middel. Zo voorkom je dat je iemand op het idee brengt dat dit een effectieve manier is: je gaat eraan dood en komt ermee in het nieuws.” Daarom wordt er hier niet ingegaan op de details van de dood van Sylvia Plath (Vons, 2012). Disclaimer: Ga zelf niet opzoek naar de details van haar zelfdoding als je zelf psychisch instabiel bent en zoek zonodig steun bij www.113.nl
Ted vervolgt in zijn gepubliceerde brieven: “ik zou graag de hele waarheid verteld zien worden, tot en met het laatste woord. De leugen heeft alles vergiftigd wat met Sylvia te maken heeft & ik moet deze gifbeker drinken waar ik ook ben – omdat haar roem ervoor zorgt dat ze overal is, zelfs in de huizen van mijn buren hier.” (Hughes, 2013) Zijn naïviteit dat de pers geïnteresseerd zou zijn in zijn waarheid past in het beeld dat hij moeite heeft om zich aan de reële werkelijkheid aan te passen, waarin hij de dader is in de media en nooit het slachtoffer zal worden.
Toch onderkent Palmen bij de fictieve Ted zijn kracht om de schuldige te zijn, maar laat hierin ook Sylvia haar deel nemen. Ted: “Wie haar alleen oppervlakkig kende kon niet vermoeden dat er een krijger in haar schuilging, dat ze androgyner was dan het keurige meisje met de paardenstaart deed vermoeden. Ze wilde haar krachten met iemand meten, ze wilde vechten, en daarvoor had ze de grootste en de sterkste man uitgezocht die ze kon vinden. Mij dus.”
“De leugen heeft alles vergiftigd”
Connie Palmen vereenzelvigt zich prachtig met de verafschuwde en bekroonde Ted Hughes, door zich te laten versmelten met zijn belangen. Haar fictieve focus op zijn slachtofferschap geeft je het beklemmende machteloze gevoel dat je moet kiezen tussen twee verkeerde keuzes. Het morele dilemma tussen de openheid die van hem werd geëist en het recht op zijn eigen privacy. Of was hij toch het alfa mannetje uit zijn brieven die alles van zich af liet glijden?
Heb je behoefte om verder te praten over zelfdodingsgedachtes dan kan je contact opnemen met 113 Online via nummer 0900 0113 (24 uur per dag bereikbaar)
Connie Palmen (1955) brak door als auteur met De wetten (1991) en schreef verscheidende romans, verhalen en essays. Zij studeerde filosofie en Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam, samen met onder andere presentator Matthijs van Nieuwkerk en schrijfster Jessica Durlacher. Met Jij zegt het won zij de Libris Literatuur prijs.
Bronnen
Hughes, E.J. (2013) Ik wil nooit vergeven worden. Utrecht: Uitgeverij De Arbeiderspers.
Vons, W. (2012) 10 tips voor journalisten bij berichtgeving over suïcide. Geraadpleegd op 6 oktober 2018, van //ivonnevandevenstichting.nl/site/assets/uploads/10-tips-voor-journalisten.pdf
Links
Gedichten van Sylvia Plath
www.poets.org
Ted Hughes
Wikipedia
