Zwagerman toont de onttroonde ambitie

“Melancholici beleven hun sweet sorrow bij de gedachte aan voorbije tijden. Zo niet oom Siem. De melancholie kwam bij hem op zoals anderen hun portefeuille kunnen trekken, in een flits en bijna als een reflex. Eén vingerknip en oom Siem zwom in het bitterzoet. En ja, soms kwam hij dan een tikje manisch over. Of twee tikjes. Ik weet niet of ik door zijn enerverende melancholie ben aangestoken. Het moet haast wel, anders had ik na zijn dood Goedemorgen op een gegeven moment wel opgedoekt.”

In zijn laatste roman Zes sterren confronteert wijlen Joost Zwagerman ons met zijn onttroonde voorbeeld. Het lijkt of hij de (mislukte) zelfdodingspoging van zijn vader literair verwerkt.

Daarvoor voert hij Justus op, een ambitieuze jongeman met een getroebleerde oom. Het leven van zijn oom was zijn ideaal. Door eigenhandig de wereld te verlaten maakt oom Siem Justus zomaar de hoofdredacteur van hotelrecensieblad Goedemorgen. Maar waar leeft Justus dan nog voor? En wat zegt dit over Joost Zwagerman?

Oom Siem is de lievelingsoom van Justus. Het leven van deze vrijgevochten vent is nooit saai. Dat wil Justus ook. Dus nee, Justus gaat niet studeren, zoals zijn ouders willen. Hij accepteert met verve het aanbod om redacteur te worden bij het blad Goedemorgen van de stoere broer van zijn vader.

Na verloop van tijd blijkt er ook een keerzijde van zo’n leven. Zijn oom gaat vreemd bij de vleet. Zoekt zijn heil in de betaalde liefde. Tot uiteindelijk zelfs zijn zes sterren vrouw de benen neemt. Zijn gekrenkte ego doet hem tot het ergste besluiten; zelfdoding. Justus wordt daarna verteerd door schuldgevoelens. Wat had hij kunnen doen, móeten doen om bij oom Siem te blijven?

Hoe leef je verder als je vader je niet deelt in de grootste beslissing van zijn leven?

Het is ongelofelijk voor Justus dat de stoere Siem hem niet durft te vertellen over zijn belangrijkste besluit. Dat hij zijn vrouw en intimi het gapende niets verzwijgt is nog daar aan toe, maar waarom vertrouwde hij zijn betrouwbaarste neef niet? Deze totale buitensluiting fascineert Zwagerman. Of herkende hij zich er misschien ook in?

In de verzamelbundel Perfect Day benadrukt Zwagerman de onwetenheid van de naasten van Herman Brood over zijn zelfdodingsplannen. Brood koos voor een dodelijke sprong van het Amsterdamse Hilton hotel. Zijn familie probeert de pijn te verzachten door zijn sprong als een heroïsche daad te zien. Zo sprak dochter Lola op zijn begrafenis: “Pappa leefde groot en kon alleen maar groot eindigen”. Zwagerman kan hier weinig mee: “Niets van die onverdraaglijkheid kun je wegpoetsen met heroïsch klinkende woorden over een rock ’n roll suïcide” (Perfect Day, 2006).

Hoe leef je verder als je vader je niet deelt in de grootste beslissing van zijn leven? Zo lijkt Zwagerman zich af te vragen. Misschien wel in sneltreinvaart, op professioneel vlak? En op het emotionele vlak als een trage slak? Zo schreef hij op zijn zesentwintigste met Gimmick! al een volwassen roman. En ook daarna bleef hij een sterk arbeidsethos vertonen. Zodat een van de drie zo genoemde Grote Schrijvers, Harry Mullisch, hem in College Tour zijn opvolger noemde. Toch was deze vaderlijke trots niet genoeg om Zwagermans emotionele gemis te vullen.

In Zes sterren wordt het gemis van een ambitieuze neef aangrijpend beschreven. In het besluit van de zelfgekozen dood van zijn lievelingsoom was Justus geen partij om rekening mee te houden. En nu zijn grote voorbeeld zo hard van zijn voetstuk is gevallen weet hij niet meer wat hij met zijn leven wil.

Gelukkig is Zwagerman niet van mijn voetstuk gevallen. Hij mag dan het vertrouwen in zichzelf, of het leven, hebben opgegeven, maar met zijn gedegen literaire bagage maakt hij van een simpele plotlijn een meeslepend verhaal.

Soms lijkt Oom Siem trekjes van hem te hebben. Van de wetten van het leven willen zij zich niks aantrekken. In de woorden van de oom van Justus: “Er is niks tegen mazen. Hoe zou je anders af en toe uit je eigen systeem moeten ontsnappen?” Helaas weten we hoe dat afliep.

 Zwagerman verwoordt het gevoel van totale doelloosheid bij nabestaanden

Ondanks het open eind van Zes Sterren is het duidelijk dat Justus op een dood spoor zit. Zonder bezieling en onthecht werkt hij door. Hiermee verwoordt Zwagerman goed het gevoel van totale doelloosheid bij nabestaanden na zo’n verschrikkelijke daad. Justus is compleet uit het lood geslagen. Zonder het gigantisch ego van Oom Siem is hij niemand meer. We worden in verwarring achtergelaten.

Net zo verwarrend als het levenseinde van de schrijver die Harry Mulisch moest opvolgen.

Geschreven in samenwerking met redacteur Niels Kramer

Heb je behoefte om verder te praten over zelfdodingsgedachtes dan kan je contact opnemen met vrijwilligers organisatie 113 Online via nummer 0900 0113 (24 uur per dag bereikbaar)

Joost Zwagerman (1963 – 2015) was een zeer succesvol internationaal verkopend auteur. Hij brak door met Gimmick!, een roman over de kunstenaarsscene in de jaren tachtig. Door Harry Mulisch genoemd als zijn opvolger. Daarnaast was hij ook bekend van zijn kunstanalyses in tv-programma De wereld draait door.